پس از سفر پادشاه عمان به تهران، درز خبرهای مربوط به احتمال حصول توافق هسته ای و بازگشت به فضای مذاکرات از مجاری دیپلماتیک شدت گرفته، به طوریکه درخلال دو روز گذشته اخبار همسان و همسو درباره ی این موضوع گمانه زنی ها را تقویت کرده است.
در فضای فعلی و شرایط موجود، ایران همچنان به تلاش های خود برای احیای توافق هسته ای ادامه می دهد؛ در حالیکه واشنگتن حداقل در این مقطع زمانی به نظر می رسد آن را از دستور کار خارج کرده است.شاید تداوم همین اختلافات بود که پادشاه عمان را مصمم کرد که در جریان سفرش به تهران احتمالا از جزئیات بیشتر پیشنهاد جدید آمریکا رونمایی کند تا تهران ترغیب شود این پیشنهاد را مورد بررسی جدی تر قرار دهد. البته به نظر می رسد سه احتمال یا سناریو درباره ی احتمال احیای توافق هسته ای در پیش روی ایران، آزانس، آمریکا و تروئیکای اروپایی باشد. البته به نظر می رسد با توجه به شرایط متفاوت جهان و منطقه، این توافق احتمالی با ساختار و چارچوبی متفاوت از توافق جامع پیشین برجام باشد به خصوص جلب نظر و حمایت قدرت های منطقه ای به ویژه عربستان سعودی شاید حتا به نمایندگی از سوی شورای همکاری های عرب، یکی از مولفه های مهم و جدید اثرگذار بر فضای گفتگو باشد.
هدف غایی توافق موقت؛وقفه،فراهم آوردن فضای تنفس برای مذاکرات دیگر و توقف موقت بازی است. بر این پایه توافق موقت در سه قالب قابل عملیاتی است: اول چشم در برابر چشم؛اما نه در معنای انتقام جویی بلکه به معنای تعدیل شده آن یعنی «قربانی به میزان ارزش آسیب‌دیدگی و برای جبران، خسارت دریافت می‌کند.»
در معنای اول تمرکز اساسی روی همکاری ایران با آژانس قرار دارد و همچنین دریافت امتیازاتی در قبال این همکاری های از سوی غرب.در این راستا رفع و رجوع ابهامات پادمانی(بویژه سه مکان ادعایی آژانس)،امکان نظارت بیشتر بر فردو و سایر تاسیسات هسته ای و نصب دوربین های فراپادمانی از اسفند سال گذشته در دستور کار قرار گرفته است.از سخنان گروسی اینچنین برداشت می شود که ایران در این حوزه بخشی از توافقات را به انجام رسانده است.اما چرا بخشی از آنها؛شاید به این دلیل که ایران و غرب هنوز در مورد این نسخه از توافق موقت به جمع بندی نهایی نرسیده اند؛شاید برای اطمینان یافتن ایران از اینکه هرهمکاری با آژانس مابه ازای بیرونی دارد و سرانجام بدلیل پیش رو بودن نشست شورای حکام.با این همه نشانه هایی وجود دارد که این توافق نه بصورت رسمی بلکه بصورت غیررسمی و ضمنی در حال پیاده سازی است؛
مجوزهای موردی برای برداشت ایران از ذخایر بلوکه شده اش در عراق در همین راستاست؛البته آزادسازی ۷میلیارد دلار در کره جنوبی نیز اگر چه در ظاهر به تبادل زندانیان مرتبط است اما بدون همکاری با آژانس ایالات متحده از آزادسازی آن شانه خالی خواهد کرد.چشم پوشیدن آمریکا بر مبادلات نفتی ایران با هند و چین نیز در همین چارچوب قابل بررسی است. نکته حائز اهمیت دیگر در اینجا این است که ما به زمان گزارش خاص مدیر کل آژانس نزدیک می شویم.طبق برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ مدیرکل به جز گزارش های روتین ارزیابی در حوزه نظارت و راستی آزمایی تعهدات هسته ای ایران موظف به صدور دو گزارش خاص تحت عنوان گزارش نتیجه گیری گسترده تر است.اولین گزارش ۲۰۱۶ منتشر شد؛روزی که غرب بر پایه این گزارش می خواست تحریم های هسته ای را لغو و تعلیق کند.اما دومین گزارش باید قبل از ۱۸ اکتبر ۲۰۲۳ منتشر شود؛ ایران که پروتکل الحاقی را بصورت داوطلبانه اجرایی کرده است؛باید قبل از این تاریخ پروتکل را به تصویب مجلس برساند و در مقابل کنگره آمریکا نیز باید به آن بخش از تحریم هایی که به موجب قوانین قوه قانونگذاری ای ایالات متحده تعلیق و نه لغو شده اند،پایان دهد.بنابراین با مصادف شدن دومین لغو تحریم های هسته ای مدیر کل موظف است دومین گزارش نتیجه گیری گسترده تر قبل ۱۸ اکتبر را منتشر کند.بر این پایه همکاری ایران با آژانس اهمیت بیشتری می یابد.
اما نسخه دوم توافق موقت؛ توقف در برابر توقف یا فریز در برابر فریز است؛بر این پایه ایران از غنی سازی ۶۰% عبور نمی کند و همچنین سانتریفیوژهای جدید نیز نصب نخواهد کرد و در مقابل غرب نیز از اقدامات بیشتر در حوزه تحریم ها پرهیز می کند.نکته حائز اهمیت در این نسخه این است که آمریکا در عین تاکید بر اهرم های بازدارندگی خود باید به طرف مقابل تضمین دهد که طرف ثالثی به اقدامات تخریبی علیه تاسیسات هسته ای ایران دست نخواهد زد.
اما نسخه سوم توافق موقت کمتر در برابر کمتر است که نیاز به ترتیبات رسمی دارد.چرا که بر این پایه ایران غنی سازی خود را تعلیق و ذخایر سوخت خود را در داخل کشور حفظ می کند. در مقابل آمریکا احتمالا در قالب معافیت های تحریمی بدون لغو یا تعلیق این تحریم ها به ایران اجازه می دهد که صادرات نفت خود را افزایش دهد و پول حاصل از آن را از طریق بانک های مشخص و معین دریافت کند.
حال باید منتظر روزهای آتی بود که احتمالا هم داستان تبادل زندانیان به نقاط مشخصی می رسد و هم توافق هسته ای؛البته شاید این توافق جدید در سکوت و به شکل غیر رسمی و ضمنی عملیاتی شود؛پس اگر توافق شد ولی صدای آن درنیامد؛ تعجب نکنید!
