زنان خاورمیانه در شرایطی نابرابرتر از گذشته

•  زهره نوری

 

گزارش جهانی شکاف جنسیتی (The Global Gender Gap Report) که توسط مجمع جهانی اقتصاد (WEF) منتشر می‌شود، به بررسی وضعیت شکاف جنسیتی در تمامی کشورهای جهان می‌پردازد و مرجعی برای اندازه‌گیری سطح عدالت جنسیتی در کشورهاست. در گزارش اخیر، ایران از نظر شکاف جنسیتی در رتبه ۱۵۰ام قرار گرفته که روندی نزولی نسبت به سال‌های گذشته دارد. در یادداشت حاضر به بررسی ابعاد مختلف این شاخص و مقایسه آن با چند کشور همسایه ایران پرداخته شده است.

***

شاخص شکاف جنسیتی از چهار زیربخش مشارکت و فرصت‌های اقتصادی، دستاوردهای آموزشی، بهداشت و طول عمر و توانمندسازی سیاسی تشکیل شده است که برآیند تمامی این چهار حوزه رتبه کشورها را از منظر عدالت جنسیتی مشخص می‌کند. بر اساس آخرین نسخه این گزارش از بین ۱۹ کشور حاضر در منطقه خاورمیانه، ایران رتبه شانزدهم را به خود اختصاص داده است و تنها سوریه، عراق و یمن وضعیت بدتری از ایران دارند. اسرائیل، امارات و تونس در رتبه‌های اول تا سوم این رده‌بندی قرار می‌گیرند. 

الف) مشارکت و فرصت‌های اقتصادی

مشارکت زنان در بازارکار و فرصت‌های اقتصادی برابر یکی از مولفه‌هایی است که در شاخص شکاف جنسیتی لحاظ می‌شود. این شاخص با زیرشاخص‌هایی مانند نرخ مشارکت زنان، میزان درآمد زنان به نسبت مردان، سهم حضور زنان در مشاغل رده‌بالا سنجیده می‌شود. بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، ۱۸.۹درصد زنان ایرانی و ۷۶.۹ درصد مردان ایرانی جزو جمعیت فعال محسوب می‌شوند که این ارقام، ایران را در رتبه ۱۵۲اُم جهان قرار داده است. همچنین مردان برای کار مشابه چهار برابر زنان دستمزد می‌گیرند و از منظر برابری دستمزد برای کار مشابه، ایران در رتبه ۱۱۰اُم جهان قرار دارد. 

ب) دستاوردهای آموزشی

دستاوردهای آموزشی از دیگر بخش‌های شاخص شکاف جنسیتی است که با مؤلفه‌هایی مانند نرخ باسوادی و ثبت‌نام زنان در سطوح ابتدایی، متوسطه و آموزش عالی سنجیده می‌شود. بنابراین گزارش، از هر یکصد مرد ایرانی، ۹۰/۴ نفر باسواد هستند؛ در حالی که در بین هر یکصد زن، این رقم ۸۰/۸ نفر است. این وضعیت، ایران را از نظر شاخص نرخ باسوادی در رتبه ۱۱۳اُم جهان قرار داده است که طی پنج سال اخیر، پنج پله نزول نشان می‌دهد.

براساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، ۹۸درصد مردان و ۹۷درصد زنان ایرانی برای آموزش ابتدایی ثبت‌نام می‌کنند. این رقم در دوره متوسطه۸۰ زن از هر یکصد زن در برابر ۸۲ مرد از بین یکصد مرد است. 

ج) بهداشت و طول عمر

در بخش بهداشت و طول عمر وضعیت ایران به نسبت سایر کشورهای منطقه نسبتا بهتر است. نرخ امید به زندگی زنان در ایران ۶۶.۵ سال در برابر ۶۶ سال برای مردان است و ایران را در رتبه ۱۳۷اُم جهان قرار می‌دهد. در بین کشورهای مورد بررسی، وضعیت ترکیه و عربستان از ایران بهتر است و امارات و قطر به‌ترتیب از این نظر در رتبه‌های ۱۳۰و ۱۵۱اُم جهان قرار گرفته‌اند.

رتبه ایران و چهار کشور همسایه در زیرشاخص‌های شاخص شکاف جنسیتی (۲۰۲۱)

شاخص‌ها و زیرشاخص‌ها	ایران	عربستان	امارات	قطر	ترکیه
مشارکت و فرصت‌های اقتصادی	۱۵۰	۱۴۹	۱۳۵	۱۳۶	۱۴۰
مشارکت زنان در جمعیت فعال به نسبت مردان	۱۵۲	۱۴۷	۱۳۳	۱۲۸	۱۳۷
برابری دستمزد زنان و مردان برای کار مشابه	۱۱۰	۲۶	۱۲	۳۱	۹۵
درآمد تخمین زده شده زنان به نسبت مردان	۱۵۰	۱۴۶	۱۳۶	۱۳۰	۱۲۷
قانونگذاران، مقامات ارشد و مدیران زن به نسبت مردان	۱۲۳	۱۴۹	۱۲۰	۱۳۶	۱۳۳
کارگران حرفهای و متخصص زن نسبت به مردان	۱۲۱	۱۴۳	۱۴۸	۱۴۴	۱۱۷
دستاوردهای آموزشی	۱۱۹	۹۷	۸۹	۸۶	۱۰۱
نرخ باسوادی زنان نسبت به مردان	۱۱۳	۱۰۲	۱	۱	۱۰۳
نرخ خالص ثبتنام در دوره ابتدایی زنان به نسبت مردان	۱۱۰	۸۶	۱	۱	۱۱۸
نرخ خالص ثبتنام در دوره متوسطه زنان به نسبت مردان	۱۱۷	۱۲۸	۱۳۱	۱۲۷	۱۲۰
نرخ خالص ثبتنام در آموزش عالی زنان به نسبت مردان	۱۱۵	__	__	__	۱۰۸
بهداشت و طول عمر	۱۲۹	۱۲۳	۱۳۰	۱۵۱	۱۰۵
نرخ امید به زندگی زنان به نسبت مردان	۱۳۷	۱۳۱	۱۳۸	۱۵۶	۱۱۶
توانمندسازی سیاسی	۱۵۱	۱۳۸	۲۴	۱۴۸	۱۱۴
تعداد کرسیهای زنان در مجلس به نسبت مردان	۱۴۸	۱۰۵	۱	۱۴۱	۱۱۳
تعداد زنان در مشاغل وزارتی به نسبت مردان	۱۳۶	۱۴۸	۶۲	۱۳۵	۱۱۷
زمان قرار گرفتن زنان در پستهای سیاسی به نسبت مردان (سال)	۷۶	۷۶	۷۶	۷۶	۴۶

 

د) توانمندسازی سیاسی

تعداد زنان در پارلمان و کابینه و میزان واقعی حضور زنان در این پست‌ها از جمله زیرشاخص‌های توانمندسازی سیاسی زنان است. همان گونه که در جدول فوق قابل ملاحظه است ایران از منظر این شاخص در رتبه ۱۵۱اُم جهان قرار دارد که نسبت به گزارش‌های قبلی این نهاد، افت قابل توجهی را نشان می‌دهد. در بین کشورهای مورد بررسی، وضعیت کلی ترکیه نسبت به سایر کشورها بهتر است اما چهار کشور ایران، عربستان، قطر و امارات از منظر زمان تصدی زنان در پست‌های سیاسی در یک جایگاه قرار دارند.

 

جمع‌بندی 

به‌گزارش مجمع جهانی اقتصاد از وضعیت شکاف جنسیتی در ایران، شکاف جنسیتی در حوزه دستاوردهای آموزشی (به‌خصوص در سطوح ابتدایی و متوسطه) بسیار کمتر شده است. براساس این گزارش، ایران در کنار شیلی، امارات و هند از جمله کشورهایی است که اگر چه طی سال‌های گذشته سرمایه‌گذاری عمدهای در امر آموزش زنان داشته است اما این سرمایه‌گذاری‌ها عملا منجر به افزایش مشارکت زنان در بازار کار نشده است. بنابراین زنان به نسبت قبل وضعیت سواد بهتری دارند اما از منظر درآمد و مشارکت اجتماعی و سیاسی وضعیت مناسبی ندارند. این موضوع باعث عدم توسعه کافی نیمی از جمعیت شده است و در واقع سرمایه‌گذاری‌های مالی در این بخش به اهداف خود نرسیده و تبدیل به سرمایه اجتماعی نشده‌اند.